Ou dwèt ka pozé-w kèsyon. Ki moun ki fè sa? Ka non-lasa vlé di? Ka ki Afrokalina? Bon… Ban mwen di-w dé mo asi pèp an-nou.
Kilti Afro-Kalina
Ja ni milyé lanné, boug é fanm sanblé é monté an kannòt olendeng a-yo pou pésa konkéri nouvo tè. Yo kité rivaj Nòdès sa jòdijou yo ka kriyé Amérik di Sid pou jwenn lanmè Karayib. Sé moun-lasa té pèp Kalinago. Granmoun annou ka di lè sé vayan sòlda karayib-lasa rivé Karukera, yo goumé (épi yo fin pa miganné) èvè tribi Arawak ki té fè vwayaj-lasa ni syèk anvan sa.
Apré plis pasé dé milénè adan lézil, dòt moun vini. Fwa-lasa, yo sòti a lès épi yo menné zàm, maladi enkirab èvè on volonté anrajé dominé épi èsplwaté tou sa yo jwenn. Popilasyon Kalinago diminyé anlo an moman-lasa.
Èsplwatasyon lézil pa éwopéyen té ka mandé plis moun; Sé konsa, yo vin menné gwo kantité travayè gratis ki sòti an Afrik lwès — èspésyalman Nijerya. Sé sa ki maké koumansman kilti Afro-Kalina: on baz fò a koutim Afriken ki konèkté anba oprésyon épi ansyen konésans Kalinago asi manjé, pwotèksyon kont fénomèn a lanati épi rimèd natirèl; tousa anba zyé épi enfliyans a kolon éwopéyen.
Popilasyon épi majik annou ka sanm sa toubòlman: miganné èvè éwopéyen, sosé an Kalinago èvè enpé Afriken andidan.
House of Àṣẹ
On définisyon trè rapid é senp a àṣẹ sé: potansyèl épi pouvwa ki tini adan on moun oswa on biten pou enfliyansé épi chanjé monn-la. Sé on mo a pèp Yoruba (ki soti Nijérya) ki pa ka ni eskli ni kréyé yérachi. Sèl biten i ka fè sé dékri on léta. Àṣẹ a vou pa àṣẹ an-mwen. Yo ka sèvi pou diféran biten. Lè tout àṣẹ annou ka travay ansanm, sa pé menné nou an libérasyon épi « iré » (ki sé on lidé byennèt pou pèp Yoruba).
On entwodiksyon
An sé Lily é an sé on Afro-Kalina, antiyèz, fanm kreyòl milénè ki fèt asi zil a bèl dlo an fòm papiyon (Karukera, yo ka kriyé Gwadloup jòdi-jou). Ni tras a fanmi an-mwen asi zil-la dèpi mitan lanné 1600. Pou sa ki ni avwè èvè àṣẹ, an kolèktif, ta fanmi mwen fò adan pwotèksyon épi gérizon. Tan mwen pèrsonèlman, i on jan pi divèsifyé. Sé sa ka èspliké asòtiman pwodwi asi sit-la.
Près tousa an konnèt sòti an fanmi an-mwen épi tradisyon annou. Konyéla, mwen pésa ay pi lwen, an ka étidyé Hoodoo épi dòt modalité nèg amérik.
Alò… ès an sé on sòsyèz? An pa savé. Ou pé kriyé mwen konsa. Non-la sé katikata ban mwen. Sa an pé di sé an fèt é an lévé on koté ki trè katolik é an lévé adan on fanmi katolik trè pratikan. Kanmensa, rèlijyon èvè koutim pa menm biten. Fanmi an-mwen lévé mwen an respè a vyé tradisyon annou: ben espirityèl té natirèl bannou, nétwayaj épi travay a pwotèksyon té ka fèt anlo é rimèd tradisyonèl té on on biten a touléjou.
Kolonizasyon é enfliyans katolik démonizé pratik kenbwa annou (sa yo ka kriyé Quimbois an fwansé). Nou menm annou, moun lézil, nou valé préjijé-lasa, alòskè, nou TOUT ka sèvi èvè Kenbwa (kèlkèswa jan nou ka fè-y). An pa ka gè idantifyé èvè mo sòsyèz, mè sa an vlé fè sé woupran Kenbwa annou! Sé éritaj a fanmi é kominoté an-mwen. Tankou Hoodoo ki limen a-y sé fanmi, Kenbwa méritan yo rèkonnèt-li kon enstriman pou byen é libérasyon. Kenbwa a touléjou pa tini ayen a vwè èvè salòpté a louanjé dyab. Kenbwa ésansyèl an kominoté-la é plas a-y sé an limyè i yé.
